เครื่องมือเครื่องใช้ที่ถูกฝังกับศพในยุคดึกดำบรรพ์

การฝังศพพร้อมกับภาชนะดินเผา และข้าวของเครื่องใช้อื่นๆ เป็นรูปแบบที่นักโบราณคดีได้ค้นพบว่ามีลักษณะร่วมกันในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (อุษาคเนย์ หรือ เอเชียอาคเนย์) มาแต่โบราณกาล

ซึ่งการฝังเครื่องมือเครื่องใช้พร้อมกับศพ เป็นรูปแบบพิธีกรรมปลงศพที่นักโบราณคดีสันนิษฐานว่า มีความเกี่ยวพันกับชีวิตหลังความตายของผู้คนในภูมิภาคดังกล่าว รวมทั้งประเทศไทย

ซึ่งเราจะพาคุณไปหาคำตอบกันว่าเหตุใดจึงต้องมีการฝังเครื่องมือเครื่องใช้ไปพร้อมกับศพ และทำไมรูปแบบดังกล่าวจึงพบได้ทั่วไปในพื้นที่ภูมิภาคนี้

 

พิธีกรรมการฝังศพในยุคดึกดำบรรพ์

หลักฐานทางโบราณคดีพบว่า ทั่วทั้งภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งประเทศไทย มีการขุดพบข้าวของเครื่องใช้ และเครื่องปั้นดินเผาจำนวนมากที่ภายในบรรจุกระดูกของผู้วายชนม์

บ่งชี้ว่าพิธีกรรมการฝังศพ (Mortuary Practice) ในภูมิภาคนี้มีลักษณะร่วมกัน นั่นคือ มีรูปแบบการจัดการศพ จำนวน 3 รูปแบบ ได้แก่

 

1. การฝังศพครั้งที่ 1

ซึ่งเป็นการฝังร่างของผู้ล่วงลับลงไปในดินร่วมกับข้าวของเครื่องใช้หรือไม่ก็ได้

 

2. การฝังศพครั้งที่ 2

เป็นการขุดร่างที่ฝังครั้งแรกขึ้นมา เพื่อเก็บกระดูกที่หลงเหลือจากการย่อยสลาย เพื่อนำไปบรรจุลงในภาชนะเครื่องปั้นดินเผา แล้วนำไปฝังดินอีกครั้ง และ

 

3. การจัดการศพแบบใหม่ ไม่พึ่งการฝังศพอีกต่อไป

 เมื่อพิธีการเผาศพเข้ามาในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้พร้อมกับพุทธศาสนา การเผาศพจึงเป็นรูปแบบในการจัดการศพรูปแบบใหม่ที่ไม่จำเป็นต้องพึ่งการฝังศพอีกต่อไป 

 

และพิธีกรรมดังกล่าวก็ดำเนินมาจนถึงปัจจุบัน ขณะที่ ประเพณีการฝังศพก็เริ่มเลือนหายไป  เหลือไว้เพียงหลักฐานทางโบราณคดีที่ยังถูกขุดพบเจอภาชนะเครื่องปั้นดินเผาที่บรรจุกระดูกคนตายอยู่เรื่อย ๆ ในปัจจุบัน

 

ทำไมต้องฝังเครื่องมือเครื่องใช้พร้อมกับศพ

นักโบราณคดีเชื่อว่า  การฝังข้าวของเครื่องใช้ประเภทภาชนะเครื่องปั้นดินเผาไปพร้อมกับศพนั้น เป็นการอุทิศของให้กับศพ 

ลักษณะความวิจิตรสวยงามและหรูหราของภาชนะเครื่องปั้นดินเผานั้นจะขึ้นอยู่กับสถานภาพของครอบครัวผู้วายชนม์เป็นสำคัญ โดยเฉพาะภาชนะเขียนลายสีแดงบนพื้นสีขาวนวล ภาชนะดินเผาเขียนลายสีแดงบนพื้นสีแดง และภาชนะดินเผาทาน้ำมันดินสีแดงและขัดมัน

นอกจากภาชนะดินเผาแล้ว ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ยังมีการบรรจุเครื่องประดับอย่างสำริด เหล็ก ลูกปัดแก้ว กระดูกสัตว์ เครื่องประดับที่ทำจากแก้ว กระดองเต่า เปลือกหอยมือเสือ หินมีค่า ขวานหินขัด ตลอดจนกำไลเปลือกหอย  เพื่อเป็นเกียรติแก่ผู้ล่วงลับ 

ทั้งนี้ วัตถุที่ขุดพบพร้อมกับศพจะมีความแตกต่างกันไปตามยุคสมัย และสามารถใช้บ่งชี้ได้ว่า ผู้ตายเป็นคนที่ดำรงชีวิตอยู่ในช่วงเวลาไหนของประวัติศาสตร์จากเครื่องมือเครื่องใช้ที่ฝังลงไปพร้อมกับศพ ของที่ระลึกงานฌาปนกิจศพ ราคาถูก ราคาส่ง

 

ประเภทเครื่องมือเครื่องใช้ที่ฝังกับศพ มีอะไรบ้าง

เครื่องมือเครื่องใช้ที่ถูกฝังกับศพในยุคดึกดำบรรพ์ เครื่องมือเครื่องใช้ที่นักโบราณคดีพบว่ามีการฝังลงไปพร้อมกับศพนั้นมีอยู่มากกมายหลายประเภท ยกตัวอย่างเช่น

 

1. เฉลว เครื่องจักรสาน

เฉลว เครื่องจักรสานประเภทนี้ทำจากดอกไม้ไผ่ จำลองรูปแบบจากก้นหอยบนกลางกระหม่อม เรียกว่า ตะเหลว หรือ ตะแหลว ซึ่งในเวลาต่อมาคำดังกล่าวได้เพี้ยนมาเป็น เฉลว

 ซึ่งนักโบราณคดีพบว่ามีการนำเฉลวฝังลงไปพร้อมกับศพ ตามความเชื่อว่าจะช่วยเรียกขวัญให้ผู้ล่วงลับสามารถเดินทางไปเมืองฟ้าได้สำเร็จ  แต่เนื่องจากเฉลวทำจากดอกไม้ไผ่จึงมักย่อยสลายไปกับศพ ไม่ค่อยหลงเหลือหลักฐานที่มีความสมบูรณ์มากนัก

เฉลว จำลองขวัญลายก้นหอยบนกลางกระหม่อม น่าเชื่อว่าเฉลวยุคแรกสุดใช้ฝังกับศพเพื่อเรียกขวัญ แต่เน่าเปื่อยย่อยสลายหมดไปเพราะทำจากตอกไผ่บางๆ

– ขอบคุณข้อมูลและภาพจาก https://www.matichon.co.th/prachachuen/daily-column/news_1364834

 

2. หม้อเขียนสีบ้านเชียง

 หม้อลายเขียนสีบ้านเชียง หนึ่งในหลักฐานทางโบราณคดีที่มีชื่อเสียงที่สุดในประเทศไทย 

หม้อบ้านเชียงที่ขุดพบที่หลุมฝังศพบ้านเชียง ณ อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี นั้นมีอายุมากกว่า 2,500 ปี ศิลปะที่ปรากฏบนหม้อบ้านเชียงมีลวดลายหลายรูปแบบ ส่วนใหญ่จะพบเป็นลายขวัญคล้ายก้นหอยหรือลายนิ้วมือ อันมีความหมายสื่อถึงการส่งผีขวัญให้กับผู้ล่วงลับได้เดินทางไปเมืองฟ้าอย่างแคล้วคลาดปลอดภัย

ซึ่งเป็นไปตามความเชื่อของศาสนาผีอันเป็นความเชื่อที่ฝังรากลึกลงในอารยธรรมของผู้คนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มาอย่างยาวนานเป็นเวลาหลายพันปี

ด้วยเหตุนี้ นักโบราณคดีจึงค้นพบการฝังเครื่องมือเครื่องใช้ร่วมกับศพทั่วไปในภูมิภาคนี้ เนื่องจากในอดีตกาลก่อนการเข้ามาของพุทธศาสนาและศาสนาอิสลาม ผู้คนในแถบนี้ต่างมีความเชื่อร่วมกันในศาสนาผี หากแต่มีจารีตประเพณีแตกต่างกันไปในเชิงรายละเอียดตามแต่ละพื้นที่นั่นเอง

(ซ้าย) หม้อลายเขียนสีเป็นรูปต่างๆ ในศาสนาผี ฝีมือแม่หญิงยุคนั้น ราว 2,500 ปีมาแล้ว
(ขวา) หม้อลายเขียนสี ฝังรวมกับศพ ราว 2,500 ปีมาแล้ว บ้านเชียง อ. หนองหาน จ. อุดรธานี
[ภาพจากหนังสือ มรดกวัฒนธรรมบ้านเชียง กรมศิลปากร พิมพ์เผยแพร่ พ.ศ. 2550] – ขอบคุณข้อมูลและภาพจาก https://www.matichon.co.th/columnists/news_152019

 

3. หม้อบ้านเชียงไม่ได้ใช้ใส่อาหาร

งานของสุจิตต์ วงษ์เทศ นักประวัติศาสตร์และผู้เชี่ยวชาญด้านโบราณคดีคนสำคัญของไทย พบว่า  หม้อบ้านเชียงที่มีการใส่ลงไปฝังดินพร้อมกับศพนั้นไม่ได้ถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นภาชนะสำหรับบรรจุอาหารแต่อย่างใด 

แต่กลับ ใช้สำหรับการเรียกขวัญศพโดยเฉพาะ  เช่นเดียวกับโลหะและหม้อลายเขียนสีประเภทอื่นๆ ที่นำฝังดินไปพร้อมกับศพเพื่อให้ผู้วายชนม์ที่ขวัญหนีหรือขวัญหาย (ขวัญตามความเชื่อโบราณมีลักษณะคล้ายคลึงกับวิญญาณตามความเข้าใจของคนสมัยใหม่) ได้ใช้เมื่อขวัญกลับเข้าร่าง

ซึ่งในช่วงแรก การฝังเครื่องมือเครื่องใช้เหล่านี้จะใช้สำหรับผู้ล่วงลับที่เป็นสมาชิกของตระกูลหมอผีหรือหัวหน้าเผ่าเท่านั้น เนื่องจากเชื่อว่ามีอาคมวิเศษ มีความศักดิ์สิทธิ สามารถฟื้นคืนจากความตายได้

ก่อนที่ในเวลาต่อมาพิธีกรรมเรียกผีขวัญจะได้รับการเผยแพร่ไปและไม่ได้จำกัดอยู่เพียงแค่ในครอบครัวของพ่อมดหมอผีอีกต่อไป รวมถึงพิธีกรรมการฝังเครื่องมือเครื่องใช้ลงไปพร้อมกับศพด้วย

 

การฝังศพพร้อมกับภาชนะเครื่องปั้นดินเผา และเครื่องประดับต่างๆ เป็นพิธีกรรมโบราณที่มีมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ แต่เมื่อพิจารณาให้ถ่องแท้ก็จะพบว่าในปัจจุบันยังหลงเหลือร่องรอยของความเชื่อตามศาสนาผีปรากฏอยู่ในพิธีกรรมในการจัดการศพในปัจจุบันเช่นกัน

ไม่ว่าจะเป็นการนำข้าวของเครื่องใช้ของผู้ล่วงลับใส่ลงไปในโลงศพก่อนการเผา หรือการเผากงเต็กเพื่อให้ผู้ล่วงลับได้มีเครื่องใช้ไม่ขัดสนยามเมื่ออยู่บนเมืองฟ้า ที่เป็นเช่นนี้เพราะวัฒนธรรมของมนุษย์มีการเปลี่ยนแปลง และปรับเข้ากับยุคสมัยที่เปลี่ยนไปอยู่เสมอนั่นเอง